Als we opgroeien, wordt ons geleerd dat we geen leugens mogen vertellen en dat eerlijkheid een bewonderenswaardige eigenschap van een mens is. En toch vertelt de gemiddelde persoon één tot twee leugens per dag en hoort hij tussen de 10 en 200 leugens, waarvan de meeste onschuldig zijn. Dit zijn de zogenaamde “witte leugens” – leugens die we niet graag vertellen, maar die vaak nodig zijn om een pijnlijke situatie te vermijden of om iemands gevoelens te kwetsen.
Als je vriend je bijvoorbeeld een zelfbereide maaltijd aanbiedt, zeg je misschien dat het heerlijk is, ook al vond je het niet echt lekker. Of, als de kapper je vraagt of je je nieuwe kapsel mooi vindt, antwoord je halfslachtig met ja, ondanks het feit dat het helemaal niet is wat je in gedachten had.
Dwangmatig liegen is anders. Dwangmatig liegen, ook bekend als pseudologia fantastica of mythomanie, kan wijzen op een ernstiger psychische aandoening en verwijst naar de gewoonte om anderen te misleiden, ook al levert dat geen voordeel op. Onder normale omstandigheden doen mensen die liegen dat omdat ze er een motivatie voor hebben, iets om er beter van te worden.
Ondertussen liegen pathologische leugenaars dwangmatig en zonder duidelijke reden. Ze kunnen ingewikkelde verhalen verzinnen over hun verleden, wat extreem frustrerend kan zijn voor vrienden, familie en collega’s omdat ze niet weten wanneer ze te vertrouwen zijn. Een pathologische leugenaar kan anderen bijvoorbeeld vertellen dat hij familie is van een beroemd persoon, dat hij een levensbedreigend ongeluk heeft gehad of grandioze verhalen vertellen die de wildste filmscenario’s uitdagen.
Oorzaken van dwangmatig liegen: is het een symptoom of een aandoening?
Omdat er weinig onderzoek is gedaan naar dwangmatig liegen, weten wetenschappers niet of het een symptoom is of een op zichzelf staande aandoening. Dwangmatig liegen komt niet voor als een op zichzelf staande diagnose, maar het wordt in verband gebracht met het syndroom van Munchausen (ook bekend als factitious disorder), een psychische aandoening waarbij de patiënt liegt dat hij gewond of ziek is.
Dwangmatig liegen kan ook een symptoom zijn bij persoonlijkheidsstoornissen zoals narcistische persoonlijkheidsstoornis, antisociale persoonlijkheidsstoornis en borderline persoonlijkheidsstoornis, wat kan leiden tot problemen met interpersoonlijke relaties.
Volgens een onderzoek gepubliceerd in het British Journal of Psychiatry vertonen pathologische leugenaars een toename van 22-26% in de prefrontale witte stof, waardoor ze vatbaar zouden kunnen zijn voor dwangmatig liegen. Mensen met meer witte stof hebben een grote verbale vlotheid en gedachtenverwerking, maar ze vertonen ook problemen met empathie en emoties. Uit onderzoek is ook gebleken dat pathologische leugenaars het moeilijker vinden om een baan te houden en langdurige relaties te onderhouden, omdat hun leugens uiteindelijk ontdekt worden.
Hoe herken je een pathologische leugenaar
Als iemand vaak liegt, hoeft dat nog niet te betekenen dat hij of zij een pathologische leugenaar is. Als hun leugens gerechtvaardigd zijn (d.w.z. dat ze hun fouten willen verdoezelen of er iets mee willen winnen), dan zijn het normale leugens. Wat pathologische leugens onderscheidt, is dat ze gemakkelijk te verifiëren zijn. Een pathologische leugenaar kan je bijvoorbeeld vertellen dat hij een belangrijke prijs of graad heeft behaald, maar een snelle factcheck zal hem onmiddellijk ontmaskeren.
Iemand identificeren als een pathologische leugenaar kan moeilijk zijn, vooral als je hem of haar net hebt ontmoet. Je gelooft ze misschien een tijdje, maar uiteindelijk onthullen ze zichzelf na verloop van tijd. De meest voorkomende tekenen van dwangmatig liegen zijn:
- De leugens hebben geen duidelijk motief. Pathologische leugenaars hebben niets te winnen bij hun leugens.
- Pathologische leugenaars tonen geen schuldgevoel of wroeging over hun leugens.
- Pathologische leugenaars vertellen ingewikkelde, meer dan levensgrote verhalen die te mooi klinken om waar te zijn. In deze verhalen zetten ze zichzelf neer als de helden of de slachtoffers, op zoek naar bewondering of sympathie. Vaak kunnen mensen niet anders dan gefascineerd zijn door pathologische leugenaars omdat ze uitstekende vertellers en performers zijn.
- Als een pathologische leugenaar bepaalde details vergeet en zichzelf tegenspreekt in zijn verhalen, komt hij snel met uitgebreide verklaringen.
- Als ze op hun gedrag worden aangesproken, ontkennen pathologische leugenaars alles en worden ze defensief of vijandig.
- Pathologische leugenaars zijn vrij brutaal en gaan meestal door met liegen nadat ze betrapt zijn.
Hoe om te gaan met een pathologische leugenaar
Als je een vriend, familielid of collega hebt die dwangmatig liegt, kan het moeilijk zijn om met hem of haar om te gaan. Je kunt boos op hem of haar worden, moeite hebben om hem of haar te vertrouwen of zelfs alles proberen wat in je macht ligt om hem of haar te laten stoppen. De meeste pathologische leugenaars willen echter niet geholpen worden. Omdat ze geen schuld of schaamte voelen voor het liegen, stoppen ze niet als anderen hen erop wijzen, en ze willen er pas therapie voor zoeken als ze ernstige gevolgen ondervinden, zoals een faillissement of echtscheiding.
Soms is het geestelijk gezondste wat je kunt doen als je een pathologische leugenaar ziet, hem vermijden – het is heel begrijpelijk dat je geen relatie wilt onderhouden waarin je de ander voortdurend in twijfel trekt.
Maar misschien is het niet mogelijk om alle contact te verbreken, vooral niet als ze deel uitmaken van je familie of als je met ze werkt en je de baan nodig hebt. In dat geval moet je leren hoe je gesprekken met hem of haar in goede banen kunt leiden. Onthoud dat het feit dat er tegen je gelogen wordt niet persoonlijk is en dat de leugenaar een onderliggende psychische aandoening heeft. Je humeur verliezen en uithalen naar de leugenaar helpt ook niet; als hij of zij geconfronteerd wordt met de leugen, zal hij of zij het ontkennen en in de verdediging schieten. Probeer in plaats daarvan vriendelijk maar streng te zijn. Beëindig het gesprek als ze beginnen te liegen om ze te ontmoedigen en, als je in de positie bent om dat te doen, stel dan voor dat ze misschien baat hebben bij therapie.
